XALQARO HUQUQNING TADRIJIY RIVOJLANISHIDA FUNDAMENTAL ASARLARNING OʻRNI
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I2Y2025N81Kalit so'zlar
xalqaro huquq, islom huquqi, yurist, din, islom, «Kitobul-mabsut» (Mufassal kitob), usulul-fiqh, manbalar, faqih, taʼlimot, mujtahid, «Sharh as-Siyar al-Kabir».Annotasiya
Ushbu maqola XI asrda yashab ijod qilgan Muhammad ibn Ahmad Abu Bakr Saraxsiyning hayoti va ilmiy merosiga bagʻishlangan. Unda Saraxsiyning huquqshunos sifatida xizmatlari bayon etiladi. Saraxsiy islom huquqining rivojlanishiga ulkan hissa qoʻshish bilan birga, islom olamida birinchi boʻlib xalqaro huquq yoʻnalishiga asos solgan. Saraxsiy asarlarida norma ijodkorligi, huquqni tushunish metodologiyasi, huquqning ilmiy nazariy va amaliy masalalari batafsil yoritilgan. Markaziy Osiyo, xususan, Oʻzbekiston «Xalqaro huquq otasi» deb nom olgan zabardast olim Muhammad ibn Ahmad Saraxsiy asarlari tufayli xalqaro huquq tugʻilgan vatandir. Saraxsiy arab olimi Muhammad Shayboniyning «Xalqaro huquq kitobi»ga sharhlar yozish asnosida birinchi boʻlib «siyar» — «xalqaro huquq»ni huquqning alohida va mustaqil sohasi sifatida taʼriflagan. Xalqaro huquqda Imom Saraxsiyning oʻrni beqiyos ekanligini nafaqat Sharq olami balki, Gʻarb olami ham tan olib kelmoqda. Imom Saraxsiy har tomonlama chuqur tahlil ostida Muhammad Shayboniyning as-Siyar al-Kabir asariga bergan fundamental taʼrifi hali hamon xalqaro huquq uchun asosiy ustun boʻlib xizmat qilib kelmoqda. Imom Saraxsiy nafaqat xalqaro huquq sohasida balki, Islom huquqi sohasida ham mumtoz adabiyotlarni meros qilib qoldirgan. Ushbu jarayonlarni umumlashtirgan holda Oʻrta asrlar musulmon olamida toʻplangan ilmiy bilimlar gʻarbda Uygʻonish davrini tayyorlash uchun asosiy fundament vazifasini bajarganligini koʻrishimiz mumkin.
Manbalar
1. Yuldasheva G. Xalqaro huquq. – T.: TDYU, 2018. -B. 7.
2. Umarxonova D.Sh., Umriddionov A.I. Vizual Xalqaro huquq. – T.: Yuridik adabiyotlar publish, 2021. -B. 19.
3. Ochilov B.E., Odilqoriyev X.T. Xalqaro ommmaviy huquq. – T.: Adolat, 2007. -B. 37.
4. Umarxonova D.Sh., Umriddionov A.I. Vizual Xalqaro huquq. – T.: Yuridik adabiyotlar publish, 2021. -B. 28.
5. Yunusov H. Islom va xalqaro huquq. Islom xalqaro huquq taʼlimoti: Saraxsiyning xalqaro-huquqiy qarashlari. Monografiya. – T.: Lesson press, 2022, B. 18.
6. Aʼzamxoʻjayev S., Zikrullayev M., Shojalilov Sh., Moʻminov D., Saidjalilov S. 100 Markaziy Osiyo mutafakkirlari. Toshkent Islom universiteti; – T.: Yangi nashr, 2011. -B. 28.
7. Norman Calder. “as-Sarakhsi”, Muhammad b. Ahmad b. Abu Sahl Abu Bakr, Shams al- Aʼimma. Encyclopedia of Islam (Leiden: Brill, 1997 Second Edition). -P. 29. // www.academia.edu
8. Abd al-Hai al-Laknavi, al-Fawaid al-Bahiyah fi Tarajim al-Hanafiyah (Quetta: Maktaba Omariyah) 2003. -P. 260.
9. Abdulloh Abdulhamid Saad. Oʻrta Osiyo olimlari qomusi. Imom Buxoriy ilmiy-maʼrifiy markazi, 2007. -B. 17.
10. Yunusov H. Islom va xalqaro huquq. Islom xalqaro huquq taʼlimoti: Saraxsiyning xalqaro-huquqiy qarashlari. Monografiya. – T.: Lesson press, 2022. -B. 167.
11. Yunusov H. Islom va xalqaro huquq. Islom xalqaro huquq taʼlimoti: Saraxsiyning xalqaro-huquqiy qarashlari. Monografiya. – T.: Lesson press, 2022. -B. 45.
12. Yuldasheva G. Xalqaro huquq. – T.: TDYU, 2018. -B. 263.
13. Muhammad Hamidullah. Sarakshi, Kitab Sharh al-Siyar al-Kabir. – Hyderabad. Siyar.vol. 5. Р. 1868; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi, 4 vols. – Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991. Vol.I. Chapitre (61): De l’immunité dont jouit un ambassadeur. P. 358-361.
14. Vienna Convention on Diplomatic Relations 1961. Done at Vienna on 18 April 1961. Entered into force on 24 April 1964. United Nations, Treaty Series, vol. 500,
15. Burhan al-Din al-Farghani al-Marghinani. Al-Hidayah: The Guidance. A Translation of Al-Hidayah Bidayat al-Mubtadi’. A Classical Manual of Hanafi Law: II Volume. Translated from the Arabic with Introduction, Commentary and Notes by Imran Ahsan Khan Nyazee. – Bristol, England: Amal Press, 2006. -P. 660.
16. Гроций Г. О праве войны и мира. ¬¬– Москва: Издательство АСТ ОГИЗ, 2023. -С. 10.
17. Куэльяр, Х. П. де. Послания и заявления, посвященные. Международному году мира, ООН. 1987. -C 33-34.
18. Гроций Г. О праве войны и мира. ¬¬– Москва: Издательство АСТ ОГИЗ, 2023. -С. 29.
19. United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), Montego Bay, 10 December 1982,
20. Гроций Г. О праве войны и мира. ¬¬– Москва: Издательство АСТ ОГИЗ, 2023. -С. 298.
21. Treaty between the Holy See and Italy, Lateran Pacts of 1929,
22. Гроций Г. О праве войны и мира. ¬¬– Москва: Издательство АСТ ОГИЗ, 2023. С. 451.
23. Кант И. Вечному миру // Трактате о вечному мире. – M.: 1963. C. 184.
24. Bentham, An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, edited by J.H. Burns & H.L.A. Hart (London, 1970).
25. Hidemi Suganami , A Note on the Origin of the Word ‘International’, British Journal of International Studies Vol. 4, No. 3 (Oct., 1978). P. 226.
26. Bentham, supra note 1, 296, note x.
27. Bentham, supra note 1, 296.
28. Jeremy Bentham, The Works of Jeremy Bentham, volume II of the 1843 Bowring Edition, 1848.
29. Vienna Convention on the Law of Treaties, 1969, United Nations, Treaty Series vol. 1155
