BMTNING SOGʻLIQNI SAQLASH SOHASIDAGI IXTISOSLASHGAN MUASSASALARINING XALQARO HUQUQIY SUBYEKT SIFATIDAGI HUQUQIY TABIATI VA UNING HAJMI
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I8Y2025N36Kalit so'zlar
xalqaro huquqiy subyektlik, ixtisoslashgan muassasalar, immunitetlar, imtiyozlar, FENSA, YUNISEF, funksional avtonomiya.Annotasiya
Maqola BMTning sogʻliqni saqlash sohasidagi ixtisoslashgan muassasalari — avvalo Butunjahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (BSST) va YUNISEF — Xalqaro bolalar jamgʻarmasining xalqaro huquqiy subyektivligini har tomonlama oʻrganishga bagʻishlangan. Muallif xalqaro huquq sohasidagi Rossiya, Oʻzbekiston va Gʻarb doktrinalaridagi yondashuvlarni solishtirma tahlil qiladi, ayniqsa, tashkilotlarning subyektivligi faqat ustav hujjatlarida emas, balki xalqaro amaliyotda ham namoyon boʻlishini taʼkidlaydi. Xalqaro shartnomalar, BMT Xalqaro sudining qarorlari (ayniqsa, 1949-yildagi reparatsiyalar ishi boʻyicha maslahatchi xulosa), koʻp tomonlama kelishuvlar (masalan, Tamakkaga qarshi kurash boʻyicha hadli kelishuvi) va sud pretsedentlari tahlili asosida muallif mazkur tashkilotlar sui generis tabiatiga ega, chegaralangan, ammo real xalqaro huquqiy subyektivlikka egaligini xulosa qiladi. Muallif quyidagi yechimlarni taklif etadi: 1) xalqaro shartnoma darajasida subyektlikni aniqlashning universal formulasini mustahkamlash; 2) funksional immunitetni saqlagan holda tashqaridan huquqiy hisobdorlik mexanizmlarini ishlab chiqish; 3) FENSA siyosati qoʻllanishini kengaytirish orqali siyosiy va tijorat bosimidan mustaqillikning institutsional kafolatlarini mustahkamlash; 4) milliy huquqiy tizimlarda xalqaro tashkilotlar maqomini yagonalashtirishni ragʻbatlantirish.
Ushbu takliflar sogʻliqni saqlash sohasidagi xalqaro tashkilotlarning huquqiy tabiati va amaliyotdagi rolini yaxshiroq tushunish, ularning global muammolarni hal etishdagi salohiyatini kuchaytirishga qaratilgan.
Manbalar
1. Lukashuk I.I. Mezhdunarodnoe pravo. Obshchaja chast'. 3-e izd., pererab. i dop. Moscow, Volters Kluver Publ., 2005. P.313
2. Krivchikova E.S. Osnovy teorii prava mezhdunarodnykh organizatsij. Moscow, Nauka Publ., 1977.
3. Kolosov Ju.M., Krivchikova E.S., eds. Mezhdunarodnoe pravo. Moscow, Mezhdunarodnye otnoshenija Publ., 2000.
4. Talalaev A.N. Pravo mezhdunarodnykh dogovorov. V 3 t. Moscow, Zercalo Publ., 2011.
5. Durdenevskij V.N., ed. Mezhdunarodnaja pravosub"ektnost': nekotorye voprosy teorii. Moscow, Nauka Publ., 1971.
6. Zamudio-González, L., & Arellano-Gault, D. International organizational anarchy: International organizations as full actors in the global arena. Palgrave Macmillan, 2025, p.189-227. doi:org/10.1007/978-3-031-82392-3
7. Mezhdunarodnyj sud OON. Konsul'tativnoe zakljuchenie po delu o reparacijakh za ushherb, ponesjennyj na sluzhbe Organizacii Ob"edinjonnykh Nacij. 11 aprelja 1949 g. URL: https://www.icj-cij.org/case/4
8. Klabbers Ja. Vvedenie v pravo mezhdunarodnykh organizatsij. 3-e izd. Cambridge, Cambridge University Press Publ., 2015. (per. s angl. zaglavija: Introduction to International Organizations Law)
9. Murphy S.D. Public international law in a nutshell. 7th ed. St. Paul, West Academic Publishing, 2025.
10. Komissija mezhdunarodnogo prava OON. Godovoj doklad Komissii mezhdunarodnogo prava za 1950 god. Dokument A/1316. URL: https://digitallibrary.un.org/record/704679
11. Brajerli Dzh.L. Tretij doklad po pravu mezhdunarodnykh dogovorov. Dokument A/CN.4/54. Komissija mezhdunarodnogo prava OON. URL: https://legal.un.org/ilc/documentation/english/a_cn4_54.pdf
12. Krivchikova E.S. Osnovy teorii prava mezhdunarodnykh organizatsij. Moscow, Mezhdunarodnye otnoshenija Publ., 1978.
13. Vsemirnaja organizacija zdravookhranenija. Mezhdunarodnye mediko-sanitarnye pravila (2005). 3-e izd. Geneva, WHO Publ., 2005. URL: https://www.who.int/publications/i/item/9789241580496
14. Matter of Hunter v. United Nations, No. 106014/03, 2004 N.Y. Slip Op. 51751(U) (N.Y. Sup. Ct. Dec. 15, 2004). URL: https://law.justia.com/cases/new-york/other-courts/2004/2004-51751.html
15. Jam v. International Finance Corp., 586 U.S. ___ (2019). URL: https://www.supremecourt.gov/opinions/18pdf/17-1011_mkhn.pdf
16. Mezhdunarodnyj sud OON. Konsul'tativnoe zakljuchenie po delu o reparacijakh za ushherb, ponesjennyj na sluzhbe Organizacii Ob"edinjonnykh Nacij. 11 aprelja 1949 g. URL: https://www.icj-cij.org/case/4
17. Vsemirnaja organizacija zdravookhranenija. Ramochnaja politika vzaimodejstvija s negosudarstvennymi aktorami (FENSA). Prinjata na 69-j sessii Vsemirnoj assamblei zdravookhranenija, rezoljucija WHA69.10. URL: https://apps.who.int/gb/bd/PDF/Framework_Engagement_non-State_Actors.pdf
18. International Court of Justice. Interpretation of the Agreement of 25 March 1951 between the WHO and Egypt, Advisory Opinion. 1980. URL: https://www.icj-cij.org/case/65
19. Mezhdunarodnyj sud OON. Zakonnost' primenenija jadernogo oruzhija gosudarstvom v uslovijakh vooruzhennogo konflikta. Konsul'tativnoe zakljuchenie ot 8 ijulja 1996 g. URL: https://www.icj-cij.org/case/93
20. Barkin, J. S. International organization: Theories and institutions (3rd ed.). Palgrave Macmillan, 2023, p.69-83, doi:org/10.1007/978-3-031-22559-8
