OPTIMIZM-PESSIMIZMNING IJTIMOIY VA GNOSEOLOGIK ASOSLARI
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I11Y2025N14Kalit so'zlar
optimizm, pessimizm, gnoseologiya, ijtimoiy asoslar, dunyoqarash, izohlovchi uslub, dispozitsion optimizm, milliy ong, madaniyat, urbanizatsiya.Annotasiya
Ushbu maqolada optimizm va pessimizmning falsafiy, gnoseologik va ijtimoiy asoslari tahlil qilinadi. Optimistik va pessimistik dunyoqarashlar insonning tashqi olamga boʻlgan munosabatini belgilovchi fundamental kategoriyalar sifatida koʻrib chiqiladi. Falsafiy nuqtai nazardan, Gotfrid Vilgelm Leybnisning “barcha mumkin boʻlgan dunyolarning eng yaxshisi“ haqidagi optimistik qarashlari Artur Shopengauerning dunyoni doimiy azob va “iroda“ asosiga qurilgan deb taʼriflovchi pessimistik falsafasiga qarshi qoʻyiladi. Psixologik jihatdan, maqolada Charlz Karver va Maykl Shayerning dispozitsion optimizm konsepsiyasi hamda Martin Seligmanning izohlovchi uslub (optimist salbiy hodisalarni tashqi, beqaror sabablarga bogʻlaydi, pessimist esa ichki, barqaror sabablarga) nazariyasi tahlil qilinadi. Ushbu tadqiqotda dialektik-materialistik yondashuv asosida Oʻzbekiston sharoitida milliy ong, madaniyat, hayot tarzi va urbanizatsiya jarayoni kabi ijtimoiy omillarning ijtimoiy va individual optimizmni shakllantirishdagi oʻrni koʻrsatib beriladi.
Manbalar
1. Батурин, Н. А. (2022). Педагогические ресурсы формирования оптимистического мировоззрения студентов в современном вузе.
2. Carver, C. S., & Scheier, M. F. (2014). Dispositional optimism. Trends in Cognitive Sciences, 18(6), 295–300.
3. Leibniz, G. W. (1710). Essais de Théodicée sur la bonté de Dieu, la liberté de l'homme et l'origine du mal.
4. McKenna, M. (2025). Pessimism and optimism in non-ideal inquiry epistemology. Edinburgh Research Explorer.
5. Optimism and Pessimism (2025). Encyclopedia.com.
6. Peterson, C., Seligman, M. E. P., & Vaillant, G. E. (1988). Pessimistic explanatory style is a risk factor for physical illness: A thirty-five-year study. Journal of Personality and Social Psychology, 55(1), 23–27.
7. Scheier, M. F., & Carver, C. S. (1985). Dispositional Optimism: Conceptualization and Measurement. The Neural Basis of Optimism and Pessimism.
8. Schopenhauer, A. (1819). Die Welt als Wille und Vorstellung.
9. Seligman, M. E. P. (1991). Learned Optimism: How to Change Your Mind and Your Life—Pocket Books.
10. Weber, H., Vollmann, M., & Renner, B. (2009). The Spirited, the Observant, and the Disheartened: Social Concepts of Optimism, Realism, and Pessimism.
