XOTIN-QIZLARGA NISBATAN ZOʻRAVONLIKKA QARSHI KURASH BOʻYICHA MILLIY QONUNCHILIKDAGI BOʻSHLIQLAR TAHLILI
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5SI10Y2025N56Kalit so'zlar
gender zo‘ravonligi, milliy qonunchilik, bo‘shliqlar tahlili, himoya orderi, psixologik zo‘ravonlik, iqtisodiy zo‘ravonlik, reabilitatsiya, CEDAW, SDG 5, O‘zbekiston.Annotasiya
Ushbu ilmiy maqola “Xotin-qizlarga nisbatan zoʻravonlikka qarshi kurash boʻyicha milliy qonunchilikdagi boʻshliqlar tahlili” mavzusida olib borilib, Oʻzbekiston Respublikasining 2019 yilgi OʻRQ-562-son Qonuni va 2023 yilgi oʻzgartirishlarining amaliy samaradorligini statistik va normativ tahlil orqali baholaydi. Tadqiqotda zoʻravonlik holatlarining 121% oʻsishi (2020–2025 yillarda 48 300+ holat), himoya orderlarining 17,5% samaradorligi, maʼmuriy va jinoiy ishlar orasidagi 3,9% nomutanosiblik kabi asosiy boʻshliqlar aniqlangan. Solishtirma-huquqiy tahlil Qozogʻiston va Turkiya tajribasi bilan qiyoslangan. Natijalarda 7 ta tizimli boʻshliq (taʼriflar yetishmasligi, ijro mexanizmlarining zaifligi, resurslar taqchilligi) koʻrsatilgan. Takliflar: psixologik va iqtisodiy zoʻravonlikni alohida moddalar bilan belgilash, himoya orderlari muddatini 6 oygacha uzaytirish, reabilitatsiya markazlari sonini 300+ ga yetkazish. Ushbu islohotlar zoʻravonlikni 15–25% ga kamaytirishi mumkin. Tadqiqot CEDAW va Barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG 5) talablariga muvofiq.
Manbalar
1. CEDAW Konvensiyasi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to‘g‘risidagi Konvensiyasi. – Nyu-York: BMT, 1979. – Modda 2. – P. 12–15.
2. Istanbul Konvensiyasi. Yevropa Kengashining Ayollarga nisbatan zo‘ravonlik va oiladagi zo‘ravonlikning oldini olish va ularga qarshi kurash to‘g‘risidagi Konvensiyasi. – Istanbul: Yevropa Kengashi, 2011. – Modda 3. – P. 8–10.
3. UN Women. Global Database on Violence Against Women: Country Profile – Uzbekistan. – Nyu-York: BMT Ayollar tashkiloti, 2023. – P. 25–26, jadval 4.1.
4. Human Rights Watch. “You Can’t Trust Anyone”: Barriers to Protection from Domestic Violence in Uzbekistan. – Nyu-York: HRW, 2024. – P. 44–47, grafik 3.2.
5. O‘RQ-562-son Qonun. O‘zbekiston Respublikasining “Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni. – T.: O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2019-yil 2-sentabr. – Modda 5 (sharh bilan).
6. PF-81-son Farmon. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mahallalarda xotin-qizlar va yoshlar bandligini ta’minlash, ularning huquq va manfaatlarini himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. – T.: O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2022-yil 7-mart. – Band 4. – P. 3.
7. Adliya vazirligi hisoboti. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining “Xotin-qizlarga nisbatan zo‘ravonlik holatlari bo‘yicha huquqiy choralar” yillik hisoboti. – T.: Adliya vazirligi, 2025. – P. 18–19, jadval 2.4.
8. Inglehart R. Postmodem: O‘zgarayotgan qadriyatlar va o‘zgarayotgan jamiyatlar // Полис (Siyosiy tadqiqotlar). – Moskva: Politicheskie issledovaniya, 1997. – №4. – P. 6–32.
9. Shermuhammedova N. Falsafa va fan metodologiyasi: Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent: Universitet nashriyoti, 2005. – B. 112–115, 25–26-betlar.
10. IIV va Statistik agentlik ma’lumotlari. O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi va Davlat statistika qo‘mitasining “Oiladagi zo‘ravonlik statistikasi” birgalikdagi hisoboti (2020–2025). – T.: IIV matbuot xizmati, 2025. – Jadval 3.2, grafik 4.1.
11. Qozog‘iston Qonuni. Qozog‘iston Respublikasining “Oiladagi zo‘ravonlikning oldini olish va ularga qarshi kurash to‘g‘risida”gi Qonuni (№ 345-II, 2009-yil 4-dekabr; 2021-yilgi o‘zgartirishlar). – Nur-Sulton: Qozog‘iston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. – Modda 11-1.
