KRIPTOAKTIVLARGA OID JINOYATLAR VA XALQARO HUQUQIY TARTIBGA SOLISH
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5SI10Y2025N58Kalit so'zlar
Kriptoaktivlar, Jinoyatlar, Xalqaro huquqiy tartibga solish, Blokcheyn, Pul yuvish (Money Laundering), FATF tavsiyalari.Annotasiya
Ushbu tadqiqot kriptoaktivlarga oid jinoyatlar va ularning xalqaro huquqiy tartibga solish mexanizmlarini kompleks tahlil qilishga qaratilgan. Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi natijasida kriptoaktivlar global moliyaviy tizimning muhim qismiga aylanib, bir vaqtning oʻzida transmilliy jinoyatchilik uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Tadqiqotning asosiy maqsadi kriptoaktivlar ishtirokida sodir etilayotgan jinoyatlarning oʻsish tendensiyalarini, xalqaro huquqiy tartibga solish mexanizmlarining samaradorligini va Oʻzbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan islohotlarni ilmiy jihatdan baholashdir. Tadqiqot IMRAD metodologiyasiga asoslangan holda, 2018-2024-yillar davomidagi statistik maʼlumotlar, Financial Action Task Force (FATF), Europol, United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) kabi xalqaro tashkilotlarning hisobotlari hamda turli davlatlarning milliy qonunchilik hujjatlari tahlil qilindi. Natijalar shuni koʻrsatdiki, soʻnggi besh yil ichida kriptoaktivlar orqali amalga oshirilgan transmilliy jinoyatlar soni 5 baravarga ortgan boʻlib, 2023-yilda noqonuniy mablagʻlar hajmi 20 milliard AQSh dollaridan oshgan. FATF standartlariga rioya qilish darajasi yuqori boʻlgan davlatlarda jinoyat koʻrsatkichlari sezilarli darajada past ekanligi aniqlandi. Oʻzbekiston Respublikasida 2024-yildan boshlab jinoyat qonunchiligiga kiritilgan oʻzgartirishlar mazkur sohadagi jinoyatlarga qarshi kurashda muhim qadam boʻldi. Xulosa sifatida xalqaro hamkorlikni kuchaytirish, yagona tartibga solish standartlarini ishlab chiqish va aholining raqamli moliyaviy savodxonligini oshirish zarurligi taʼkidlandi.
Manbalar
1. Houben, R., & Snyers, A. (2020). Crypto-assets: Key developments, regulatory concerns and responses. European Parliament Study PE 648.793.
2. Chainalysis. (2023). Crypto crime report 2023. https://www.chainalysis.com/reports/2023-crypto-crime-report/
3. Europol. (2022). Internet organised crime threat assessment (IOCTA). https://www.europol.europa.eu
4. European Parliament. (2020). Crypto-assets: Key developments, regulatory concerns and responses. Study PE 648.793.
5. O‘zbekiston Respublikasi qonuni. (2024, 19-yanvar). O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat, Jinoyat-protsessual kodekslariga hamda Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (O‘RQ-899-son).
6. UNODC. (2022). Cryptocurrencies and the dark web: Challenges for law enforcement. United Nations Office on Drugs and Crime.
7. Böhme, R., Christin, N., Edelman, B., & Moore, T. (2015). Bitcoin: Economics, technology, and governance. Journal of Economic Perspectives, 29(2), 213-238.
8. Regulation of Cryptocurrency in Selected Jurisdictions. (2018). The Law Library of Congress. Global Legal Research Center.
9. Bokovnya, A. Y., Shutova, A. A., Zhukova, T. G., & Ryabova, L. V. (2020). Legal measures for crimes in the field of cryptocurrency billing. Utopía y Praxis Latinoamericana, 25(7), 270-274.
10. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. (2018, 27-aprel). Kripto-aktivlar aylanmasini tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida (PQ-3832-son).
11. Cherniavskyi, S., Babanina, V., Mykytchyk, O., & Mostepaniuk, L. (2021). Measures to combat cybercrime: Analysis of international and Ukrainian experience. Cuestiones Políticas, 39(69), 115-132.
12. Dewey, J. (2019). Global legal insights - blockchain & cryptocurrency regulation 2019. Global Legal Group Ltd.
13. Cvetkova, I. (2018). Cryptocurrencies legal regulation. BRICS Law Journal, 5(2), 128-153.
14. Brown, S. D. (2016). Cryptocurrency and criminality: The Bitcoin opportunity. The Police Journal, 89(4), 327-339.
15. Bollen, R. (2013). The legal status of online currencies: Are bitcoins the future? Journal of Banking and Finance Law and Practice, 24(2), 272-293.
16. Global Initiative. (2024). Crypto crime in the Western Balkans: Diverse nature of crimes and need for robust regulatory frameworks. https://globalinitiative.net
17. FSB. (2022). International regulation of crypto-asset activities: A proposed framework. Financial Stability Board.
18. Shokirov, B. (2024). Reforms to improve accountability for cybercrimes in the field of crypto-assets in Uzbekistan. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 4(6), 74-79.
19. Akbarova, A. (2025). Kriptoaktivlar ishtirokidagi transmilliy jinoyatlar: Huquqiy nomuvofiqliklar, tartibga solish muammolari va kiberxavfsizlik tahdidlari. Qo‘qon universiteti xabarnomasi, 10(2), 131-135.
20. Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A peer-to-peer electronic cash system. https://bitcoin.org/bitcoin.pdf
21. FATF. (2021). Updated guidance for a risk-based approach to virtual assets and virtual asset service providers. https://www.fatf-gafi.org
22. Elliptic. (2023). The state of cross-chain crime. https://www.elliptic.co
23. PwC. (2025). Global crypto regulation report 2025. PricewaterhouseCoopers.





