INGLIZ VA OʻZBEK TILLARIDA MAKON VA ZAMON KATEGORIYASI DOIRASIDAGI YAQIN–UZOQ OPPOZITSIYASINING CHOGʻISHTIRMA TAHLILI
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I12Y2025N53Kalit so'zlar
oʻz maʼno, koʻchma maʼno, sema, yaqin, uzoq, oppozitsiya, ekvivalentAnnotasiya
Ushbu maqolada, ingliz va oʻzbek tillarining izohli va ikki tilli lugʻatlari maʼlumotlariga koʻra, makon va zamon kategoriyasi doirasidagi yaqin-uzoq oppozitsiyalarining leksik-semantik tuzilishini chogʻishtirma tahlil qilishdan iboratdir. Tahlil qilinayotgan “yaqin-uzoq” oppozitsiyasining ingliz va oʻzbek tillari mos kelishi va farqliligi, oʻz va koʻchma maʼnolarda namoyon boʻlishi tillarning noqardosh ekanligi bilan izohlanadi. Inglizvaoʻzbektillaridagi“yaqin-uzoq”qarama-qarshilikning leksik-semantiktahliliikkalamadaniyatda ham munosabatlarqandayifodalanishivakonseptualizatsiyasi haqida tushunchaberadi.Ushbuqarama-qarshilikni oʻrganib chiqib,bizushbutillarningyaqinlikvamasofaniifodalashdagioʻxshashlikvafarqlariga duch keldik. Inglizvaoʻzbek tillarida buoppozitsiyaobyektlar,odamlaryokigʻoyalarorasidagijismoniy,hissiyyokimetaforikmasofalarnitasvirlashuchunishlatiladi.Xuddi shunday chogʻishtirilayotgan tillarda “yaqin”va “uzoq” qarama-qarshiligi yaqinlikvamasofaniifodalashuchunishlatiladiganasosiyleksema turkumiga kiradi.Oʻzbektilida “yaqin-uzoq” leksemasiga ekvivalent qilib shevaga xos soʻzlarni nari, beri soʻzlarini misol sifatida keltira olamiz, lekin shuni inobatga olish kerakki, ushbu ekvivalent soʻzlar yaqin-uzoq oppozitsiyasi ifodalaydigan ayrim semalarga ishlatiladi yaʼni masofa va munosabatlarga qoʻllaniladi. Ingliz tilida yaqin leksemasiyaqinlikyokiqisqamasofanibildiradi.Buikkalajismoniyyaqinlikkavamavhumyokimetaforikyaqinlikkamurojaatqilishimumkin.Uzoq leksemasi esa bujismoniyyokimetafora bilan muhimmasofanikoʻrsatadi.Ikkalatildaham“yaqin” va“uzoq”nafaqatjismoniymasofani, balkihissiyyokimafkuraviymasofalarni ham ifodalashimumkin.Masalan,ingliz tilida ham oʻzbek tilida ham “yaqindoʻst”hissiyyaqinliknianglatadi,ikkalasi ham bir xilmaʼnoga ega.Ushbu tillarida yaqinlikyokimasofaning oʻziga xosturlarinitavsiflashuchun qoʻshma soʻzlaryokiiboralar bilan qoʻllaniladi.
Manbalar
1. Abdullayeva D. O‘zbek tilida antisemiya: Filol. fan. nomz. ... diss. Avtoreferat. – Toshkent: 2010.
2. Qahhor A. Adabiyot muallimi.Toshkent: Ziyo nashr, 2019. – 94 b.
3. Isabekov B. Hozirgi o‘zbek tilida leksik antonimiya: Filol. fan. nomz. …diss. – Toshkent. 1973.
4. Jack London. To build a fire and other stories. Global language resources. 2003. – P.194
5. Мусин Ж. Антоним в казахском язике. Алма-Ата, 1970
6. Mutallibov S. Antonim so‘zlar // Sovet maktabi, 1955. – B. 112.
7. Qodirov P. Avlodlar davoni. – Toshkent: Yoshlar nashriyot uyi. 2018.
8. Талибов К. А. Антонимы в современном азербайджанском язмке. Баку, 1971. – С. 134.
9. Tog‘aymurod. Otamdan qolgan dalalar.Toshkent: Sharq, 1994. – 77 b.
10. Usmonov S. Antonimlar // O‘zbek tili va adabiyoti masalalari. 1958. – B. 244.
11. To‘xtaboyev X. Qiz bolaga tosh otmang. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2016.
12. Hoshimov O‘. Daftar hoshiyasidagi bitiklar. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2018.
13. O‘zbek tilining izoxli lug‘ati. 3-jild. – Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. – 130 b.
14. Shukurov R. O‘zbek tili antonimlarining leksik-semantik tabiati: Filol. fan. nomz. …diss. – Toshkent: 1973.
15. Longman Dictionary of contemporary English for advanced learners. Uk: Pearson education limited. 2009.
