TARIXIY YOZMA MANBALARDA SOMATIZMLAR VA INSON MANZARASI
Kalit so'zlar
https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I6Y2025N43Kalit so'zlar
somatik birliklar, bitiktosh, qadimgi turkiy matnlar, Qutadgʻu bilig, Devonu lugʻatit-t-turk, Tarjumon, inson manzarasi, lingvomadaniyat, konseptual tafakkur, somatik kod, somatik konsept, fonetik va semantik barqarorlik, antropotsentrizm, olamning lisoniy manzarasi (OLM), antropomorfizm, lisoniy universallik, tashqi qiyofa va ijtimoiy semantika.Annotasiya
Ushbu maqola qadimgi turkiy bitiktoshlar, “Qutadgʻu bilig”, “Devonu lugʻatit-t-turk” (DLT) va “Tarjumon”da uchraydigan somatik birliklarning tilshunoslikda, shuningdek, madaniyat va konseptual tafakkurdagi oʻrnini oʿrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda qiyosiy-tarixiy, lingvostatistik va lingvomadaniy metodlardan foydalanilib, tarixiy manbalarda qayd etilgan tana aʼzosi atamalari zamonaviy oʻzbek tilidagi shakllar bilan solishtiriladi. Somatik birliklarning fonetik va semantik barqarorligi, madaniy ahamiyati va kognitiv qiyofasi tahlil qilinadi. Natijalar somatik birliklarning uzluksiz lisoniy va madaniy davomiyligini namoyish etadi.
Manbalar
1. Jerebilo T.V. Slovar lingvisticheskix terminov i ponyatiy. Izd. 6-e, ispr. i dop. – Nazran: Piligrim, 2016. – 610 s.
2. Krasnix V. V. Etnopsixolingvistika i lingvokulturologiya: Lektsionnoʻy kurs. -Moskva: Gnozis, 2002. 284 s.
3. Pinxasov Y.D. Frazeologicheskie voʻrajeniya v yazoʻke proizvedeniy Xamida Alimdjana: AKD, –Toshkent, 1953. – S.19.
4. Rahmatullaev Sh. Oʻzbek frazeologiyasining ba’zi masalalari. –Toshkent: Fan, 1966. -B.145.
5. Umarov E.A. Leksiko-grammaticheskaya xarakteristika frazeologizmov divana «Xazoyin-ul-maoniy» A.Navoi: AKD. –Leningrad, 1968. – S.19.
6. Nazirova Sh.O. Semanticheskaya struktura i sochetaemost somatizmov v angliyskom, uzbekskom i russkom yazoʻkax. Dis…kand. filol.nauk. –Tashkent, 2004. –S.145.
7. Mamatov A.E. Hozirgi zamon oʻzbek adabiy tilida leksik va frazeologik norma muammolari. –Toshkent, 1991.–B.207-272.
8. Yoʻldoshev B. Hozirgi oʻzbek adabiy tilida frazeologik birliklarning funktsional-uslubiy xususiyatlari. Filol. fan.dok. diss... Toshkent, 1993.
9. Alimova X.Z. Dariy tilida somatizmlarning struktur va semantik tasnifi. Filol. fan.nom. diss.... Toshkent, 2005. –B. 139.
10. Isaev A. Somaticheskie frazeologizmoʻ uzbekskogo yazoʻka. Dis…kand. filol. nauk. Tashkent, 1976. – S.196.
11. Usmonova Sh.R. Oʻzbek va turk tillarida somatik iboralar. Filol. fan.nom. diss... Toshkent, 1998.–B.162.
12. Rashidova U. Oʻzbek tilidagi somatik iboralarning semantik-pragmatik tahlili (koʻz, qoʻl va yurak komponentli iboralar misolida). Monografiya. -Samarqand: SamDU nashriyoti, 2023. – 144 bet.
13. Şirin H. Eskı Türk Yazıtları Söz Varlığı Incelemesı. TDK yayınları. Ankara, 2020. -750 S. (B.577-578).
14. Koshgʻaiy M. Devonu lugʻati-t-turk (Turkiy soʻzlar devoni, nashrga tayyorlovchi Q.Sodiqov), -Toshkent: Gʻ.Gʻulom nomidagi NMIU, 2017. -488 b.
15. Sodiqov Q. “Qutadgʻu bilig” soʻzligi. -Toshkent: Akademnashr, 2020. -304 b.
16. Flemming B. Ein alter Irrtum bei der chronologischen Einordnung des Tarǧumān turkīwa ‘aǧamī wa muġalī // Der Islam, № 44, 1968: 226–229.
17. Boʻronov A. “Oʻzbek adabiy tiliga ba’zi soʻzlar notoʻgʻri qabul qilingan” – XIV asrda uch qit’a soʻzlashgan turkiy tilning yozma manbasi “Tarjuman” tahlili. https://oyina.uz/uz/article/1851?utm_sourceqchatgpt.com
18. “Tarjumon” XIV asr yozma obidasi. -Toshkent: Fan, 1980. 128 b.
19. Akman H. Alî Şîr Nevâyî’nin Nevâdirü’ş-Şebâb’ında Organ İsimleriyle Kurulan Deyimler Üzerine Bir İnceleme. http://dergipark.gov.tr/aicusbed 10/1 Nisan/April 2024.
20. Usmanova Sh. Lingvokulturologiya. Toshkent, 2019.
21. Маслова В.В. Лингвокультурология: учебное пособие. -Moskva: Akademiya, 2001.
22. Гудков Д.Б., Ковшова М.Л. Телесный код русской культуры. -Мoskva: Гнозис, 2007.
23. Гак В.Г. Языковые преобразования. -Мoskva: Школа Языки русской культуры, 1998. –C.702.
