СОМАТИЗМЫ В ИСТОРИЧЕСКИХ ПИСЬМЕННЫХ ИСТОЧНИКАХ И ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ КАРТИН

Авторы

  • Zokir Boynazarov

DOI:

https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I6Y2025N43

Ключевые слова:

соматические единицы, надпись, древнетюркские тексты, Кутадгу билиг, Девону лугатит-т-турк, Тарджуман, образ человека, лингвокультура, концептуальное мышление, соматический код, соматический концепт, фонетическая и семантическая устойчивость, антропоцентризм, языковая картина мира (ЯКМ), антропоморфизм, языковая универсальность, внешний облик и социальная семантика.

Аннотация

Данная статья посвящена изучению роли соматических единиц, встречающихся в древнетюркских надписях, “Кутадгу билиг”, “Девону лугатит-т-турк” (ДЛТ) и “Тарджуман”, в лингвистике, культуре и концептуальном мышлении. В исследовании применяются сравнительно-исторический, лингвостатистический и лингвокультурологический методы, термины частей тела, зафиксированные в исторических источниках, сопоставляются с формами в современном узбекском языке. Анализируются фонетическая и семантическая устойчивость, культурная значимость и когнитивный облик соматических единиц. Результаты демонстрируют непрерывную языковую и культурную преемственность соматических единиц.

Библиографические ссылки

1. Jerebilo T.V. Slovar lingvisticheskix terminov i ponyatiy. Izd. 6-e, ispr. i dop. – Nazran: Piligrim, 2016. – 610 s.

2. Krasnix V. V. Etnopsixolingvistika i lingvokulturologiya: Lektsionnoʻy kurs. -Moskva: Gnozis, 2002. 284 s.

3. Pinxasov Y.D. Frazeologicheskie voʻrajeniya v yazoʻke proizvedeniy Xamida Alimdjana: AKD, –Toshkent, 1953. – S.19.

4. Rahmatullaev Sh. Oʻzbek frazeologiyasining ba’zi masalalari. –Toshkent: Fan, 1966. -B.145.

5. Umarov E.A. Leksiko-grammaticheskaya xarakteristika frazeologizmov divana «Xazoyin-ul-maoniy» A.Navoi: AKD. –Leningrad, 1968. – S.19.

6. Nazirova Sh.O. Semanticheskaya struktura i sochetaemost somatizmov v angliyskom, uzbekskom i russkom yazoʻkax. Dis…kand. filol.nauk. –Tashkent, 2004. –S.145.

7. Mamatov A.E. Hozirgi zamon oʻzbek adabiy tilida leksik va frazeologik norma muammolari. –Toshkent, 1991.–B.207-272.

8. Yoʻldoshev B. Hozirgi oʻzbek adabiy tilida frazeologik birliklarning funktsional-uslubiy xususiyatlari. Filol. fan.dok. diss... Toshkent, 1993.

9. Alimova X.Z. Dariy tilida somatizmlarning struktur va semantik tasnifi. Filol. fan.nom. diss.... Toshkent, 2005. –B. 139.

10. Isaev A. Somaticheskie frazeologizmoʻ uzbekskogo yazoʻka. Dis…kand. filol. nauk. Tashkent, 1976. – S.196.

11. Usmonova Sh.R. Oʻzbek va turk tillarida somatik iboralar. Filol. fan.nom. diss... Toshkent, 1998.–B.162.

12. Rashidova U. Oʻzbek tilidagi somatik iboralarning semantik-pragmatik tahlili (koʻz, qoʻl va yurak komponentli iboralar misolida). Monografiya. -Samarqand: SamDU nashriyoti, 2023. – 144 bet.

13. Şirin H. Eskı Türk Yazıtları Söz Varlığı Incelemesı. TDK yayınları. Ankara, 2020. -750 S. (B.577-578).

14. Koshgʻaiy M. Devonu lugʻati-t-turk (Turkiy soʻzlar devoni, nashrga tayyorlovchi Q.Sodiqov), -Toshkent: Gʻ.Gʻulom nomidagi NMIU, 2017. -488 b.

15. Sodiqov Q. “Qutadgʻu bilig” soʻzligi. -Toshkent: Akademnashr, 2020. -304 b.

16. Flemming B. Ein alter Irrtum bei der chronologischen Einordnung des Tarǧumān turkīwa ‘aǧamī wa muġalī // Der Islam, № 44, 1968: 226–229.

17. Boʻronov A. “Oʻzbek adabiy tiliga ba’zi soʻzlar notoʻgʻri qabul qilingan” – XIV asrda uch qit’a soʻzlashgan turkiy tilning yozma manbasi “Tarjuman” tahlili. https://oyina.uz/uz/article/1851?utm_sourceqchatgpt.com

18. “Tarjumon” XIV asr yozma obidasi. -Toshkent: Fan, 1980. 128 b.

19. Akman H. Alî Şîr Nevâyî’nin Nevâdirü’ş-Şebâb’ında Organ İsimleriyle Kurulan Deyimler Üzerine Bir İnceleme. http://dergipark.gov.tr/aicusbed 10/1 Nisan/April 2024.

20. Usmanova Sh. Lingvokulturologiya. Toshkent, 2019.

21. Маслова В.В. Лингвокультурология: учебное пособие. -Moskva: Akademiya, 2001.

22. Гудков Д.Б., Ковшова М.Л. Телесный код русской культуры. -Мoskva: Гнозис, 2007.

23. Гак В.Г. Языковые преобразования. -Мoskva: Школа Языки русской культуры, 1998. –C.702.

Загрузки

Прислана

2025-06-14

Опубликован

2025-06-16

Как цитировать

Boynazarov, Z. (2025). СОМАТИЗМЫ В ИСТОРИЧЕСКИХ ПИСЬМЕННЫХ ИСТОЧНИКАХ И ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ КАРТИН. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 5(6), 262–274. https://doi.org/10.47390/SPR1342V5I6Y2025N43