MAHMUD IBN MUHAMMAD IBN UMAR AL-CHAG‘MINIYNING «AL-MULAXXAS FI-L-HAY’A» RISOLASINING NUSXALARI VA QOZIZODA RUMIYNING SHARHI

Gularam Masharipova

doi:10.47390/SPR1342V4I3Y2024N24

Mualliflar

Gularam Masharipova

DOI:

https://doi.org/10.47390/SPR1342V4I3Y2024N24

Kalit so'zlar:

sayyora sferasi, Oy, uning harakati, ekvator chizig‘i, ekliptika, joylarning kenglamasi, azimuti, Yer, ekvator, qiblani aniqlash, Oy va Quyosh yillar, Nastaliq yozuvi, falakiyot jadvallari.

Annotatsiya

Ushbu maqolada Mahmud ibn Muhammad ibn Umar Al-Chag‘miniyning «Al-Mulaxxas fi-l-hay’a» risolasining nusxalari, ulardan Qozizoda Rumiy tomonidan yozilgan sharhi ilmiy jihatdan asoslab berilgan. Chag‘miniy risolasiga Qozizoda Rumiy yozgan sharh aniq fanlar talabi nuqtai nazaridan, ungacha mazkur asarga yozilgan sharhlarga nisbatan mukammalroqdir. Unda «Al-mulaxxas» matni to‘la berilgan va Qozizoda Rumiy qo‘shimchalari matn ichiga joylashtirilib, ustiga chiziq chizib chiqilgan. Qozizoda Rumiy tuzgan sharhning jahon kitob xazinalaridagi qo‘lyozmalari ko‘p. Undan bir parchasini ushbu maqolada keldirdik.

Foydalanilgan adabiyotlar

Собрание восточных рукописей Академии Наук РУз. Т.VI. №4244; №4245. Ташкент. 1967, с. 70-71.

Собрание восточных рукописей Академии Наук РУз. Точные и естественные науки. Ташкент «Фан», 1998. С.248; С.70-71.

Siddiqov X. O‘rta Osiyo, YAqin va O‘rta SHarq olimlarining ishlarida geometriya (XI-XVI asrlar).Toshkent “Fan”,1981. B.199; 180-195 b.

Bo‘riev O., Toshev N. Jaloliddin Manguberdi. - T., Fan, 1999, . 37 b.

Руми Кази-заде. Комментарий на «Компендий Астрономии» Чагмини. Предисловие, перевод с арабского языка, П.Г.Булгакова. - Ташкент «Фан» 1993.С.216 (+Приложение 16 с.).

Матвиевская Г.П., Розенфельд Б.А. Математики и астрономы мусульманского средневековая и их труды (VIII-XVII). Кн. 2. - Москва: Наука, 1983.

Bo‘riev O. Xorazmshohlar-Temuriylar (ilmiy an’analar davomiyligi). Toshkent «Fan», 1999. B.20. 9-16-betlar;

O‘zRFA Sharqshunoslik instituti qo‘lyozmasi, № 1207/III, 124 b-150 b. varaqlar.

Masharipova G.K. Qozizoda Rumiyning Mahmud ibn Umar al-Chag‘miniy “Mulaxxas fi-l-hay’a” astronomik va matematik asariga sharhi. - Res-ka il.am.an.mat. - Xiva, 2002, 56-57-b.

Rudloff G., Hochheim A. Die Astronomie des Mahmud ibn Muhammed ibn ‘Omar al-Cagmini // Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Geselschaft, Bd.47, 1893. p.213-275.

Masharipova G.K. Mahmud ibn Muhammad al-Chag‘miniyning astronomiyasi. Pedagogik ta’lim. - Toshkent, 2011, 4-soni. - 67-69-betlar.

Lexicon Bibliographicum et Eucyclopaedicum a Mustafa ben Abdallah. Haji Khalfa celebrato compositum. Editit G. Fluegel. - London, 1835-1858.

Masharipova G.K. Mahmud al-Chag‘miniy ilmiy merosi. - XXI asr texnologiyalari. ISSN 2181 - 10-b.

Qodirov M. Mahmud CHag‘miniy//Ma’naviyat yulduzlari. – Toshkent, 1999, 128-bet.

Brockelmann C.Trster Supplement band. - Leiden,1937, p.865;

Brockelmann S. (1868-1956). Geschichte der arabischen Jiteratur. Bd.I, p.624. - Leiden, 1943-1944.

Heinrich Suter (1848-1922). Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke-AGMW. 10, 1900.

Nallino K. Zu Giagmini‛s Astronomie, Zeitschr. Der Deutsch. Morgenland. Gesselschaft, Bd. 48, 1894, p/120.

George Sarton (1884-1956). Introduction to the histori of Science. 1-3. Baltimore, 1927-1948, 2 nd. 1950. (I; III, 699-700).

Henri Paul Joseph Renaud (1881-1945). Additions et corrections a Suter “Die Mathematiker und Astronomen der Araber”. – ISIS. 18, 1932, 166-183-(p.173 ).

Masharipova G.K. Mahmud al-Chag‘miniy ilmiy merosining Sharq va G‘arb mamlakatlarida o‘rganilishi.- O‘zMU xabarlari – Toshkent, 2019 yil, 1-soni. - 96-99-bb.

O‘rta asrning buyuk kashfiyotlari - xorazmlik matematiklarining ilm-fan taraqqiyotiga qo‘shgan hissalari. Monografiya. - Toshkent: Navro’z nashriyoti, 2021. – 210 b.

Mursalimova G. va Rahimov A. Umumiy astronomiya kursi. O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: O‘qituvchi, 1976, 102-b.