THE SOMATIC CULTURAL CODES  IN THE STUDY OF ENGLISH, RUSSIAN AND UZBEK PHRASEOLOGISMS

Madina Batirxanova

doi:10.47390/SPR1342V4I4Y2024N33

Mualliflar

Madina Batirxanova

DOI:

https://doi.org/10.47390/SPR1342V4I4Y2024N33

Kalit so'zlar:

somatik iboralar, frazeologik birliklar, somatik frazeologiya, madaniy kod, ekspressivlik, konseptuallik, emotsionallik, potentsial, rang berish, konnotativ ma’no, lingvokulturologiya, madaniyatshunoslik.

Annotatsiya

Tilshunos va tadqiqotchilar frazeologiyadagi madaniy kodlarni o‘rganib, ularning turli tasniflarini aniqlangan. Frazeologizmlarni madaniy kodlar bo‘yicha tasniflash masalasi dunyoning milliy manzarasini ochishda muhim o‘rin tutadi. Madaniy kodlardan biriga tegishli bo'lgan FBlar boshqa madaniy kodlar bilan bog'lanishi mumkin, bu bilan yaxlitlik va ierarxiyani ochib beradi, ya'ni. tilning semiotik tizimiga xos bo'lgan gradatsiya. Ushbu tadqiqot ishida rus tilidagi o‘zbek, ingliz va boshqa madaniy kodlardagi somatik frazeologiyaga oid masalalar, ularning ekvivalentlarini aniqlash va tegishli tarjimasini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu ishning maqsadi somatik birliklarni o‘rganish va ularning o‘zbek, rus va ingliz tillarida o‘xshash va farqli tomonlarini aniqlashdan iborat. Somatik frazeologiyaning o'ziga xos xususiyati tillardagi birikmalarning majoziy yo'nalishida ko'plab o'xshashliklarning mavjudligidir. Bu xususiyat SFUni boshqa tematik guruhlardan keskin ajratib turadi. SFUda tana a'zolarining nomlaridan foydalanish, yangi ob'ektni nomlashda, inson, birinchi navbatda, unga ma'lum va tanish bo'lgan narsalar bilan bog'lanishiga tayanishi bilan izohlanadi. Avvalo, inson o'zini o'zi bilan, tana a'zolarini esa atrofidagi narsalar bilan taqqoslaydi. Ikki yoki undan ortiq tillarning frazeologik birliklarini o'rganish va taqqoslash turli xalqlarning madaniyati va mentalitetining xususiyatlarini aniqlashga yordam beradi. Ba'zan ma'lum bir tilda ona tilida so'zlashuvchilarning fikrlashidagi farqlarni aniqlash mumkin. Tadqiqotlarimiz, shuningdek, taqqoslanadigan tillarni tavsiflovchi tarixiy parallelliklarni ham aniqladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

Batsuren R. Kulturniye kodi vo frazeologicheskikh yedinitsakh s komponentom-somatizmom “nos” v angliyskom, russkom i mongolskom yazikakh [Cultural codes with the component “nose” in phraseological units in English, Russain and Mongolian languages] // глийском, русском и монгольском языках//Concise English-Russian-Mongolian dictionary of idioms.– UB: Admon, 2004.

Belaya Ye.N. Theoreticheskiye osnovi issledovaniya yazikovikh i rechevikh reprezentatsiy bazovikh emotsiy cheloveka (na material russkogo I frantsuzskogo yazikov) [Theoretical bases of the study of the language and speech representations of the main emotions of the person (on the Russian and French language materials)] http://starling.rinet.ru/~minlos/thesis/Belaya2006.pdf)

Berezovich E. L. Yazyk i traditsionnaya kul'tura: Etnolingvisticheskie issledovaniya [Language and traditional culture: Ethnolinguistic research]. – Moscow: Indrik, 2007, 600 p.

Gudkov D.B., Kovshova M.L. Telesniy kod russkoy kulturi: materiali k slovaryu.[Body code of Russian culture] – M.: Gnozis, 2007. – 288 s.

Khomyakov A. Kodi kulturi v jargonnoy frazeologii. [Cultural codes in jargon phraseology]//Gumanitarniye nauki, Filologiya. № 3 (31), 2014.

Kovshova M.L. Lingvokulturologicheskiy metod vo frazeologii: kodi kulturi.[Linguocultural method in phraseology] 2 izd. –M.: Knijniy dom “Librokom”, 2013. – 456 p.

Krasnikh V.V.Etnopsikholingvistika i lingvokulturologiya: Lektsionniy kurs.[Ethnopsycholinguistics and linguoculturology: lecture course] – M.: Gnozis, 2002.– 284p.

Lamova V.V. Ob’yektniy kulturniy kod vo frazeologizmakh kharakterizuyushikh yavleniya i situatsii [Cultural code of the object of the events and situation in phraseologisms] // Izvestiya Rossiyskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta. Obshestvenniye I gumnitarniye nauki.– 2008.

Maslova V.A. Lingvokulturologiya. –M.: Izdatelskiy tsentr “Akademia”, 2001.

Teliya V.N., Postovalova V.I., Tarasov Ye.F. Phraseologiya v kontekste kulturi // Pod. red. V.N.Teliya; RAN. In-t yazikoznaniya.– M.: Yaziki russkoy kulturi, 1999. – 334p.

Weintraub R.M.O somaticheskikh frazeologizmakh v russkom yazike [On somatic phraseologisms in Russian language]//Lexical Units of Russian Language and their study – Tashkent, 1980. – P.51-55.